ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΣΧΟΛΕΙΟ (1)

Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ

 

τοῦ Ἀναστασίου Στάμου

Διευθυντοῦ ΕΠΑΛ Λευκάδος

 

    Ἄς γνωρίσουμε τὰ κύρια στοιχεῖα γιὰ τὸν ρόλο τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ στὸ Σχολεῖο, ὅπως ἀναφέρει ἡ σύγχρονη διεθνὴς καὶ ἑλληνικὴ βιβλιογραφία. Συγχρόνως θὰ ἀναδείξουμε μία διαφορὰ ἀνάμεσα σὲ μᾶς καὶ στοὺς ξένους. Αὐτὴ ἔγκειται ἀνάμεσα στὸν ὅρο «Παιδεία» καὶ στὸν ὅρο «Ἐκπαίδευσι». Ὁ ὅρος «Παιδεία» ὑπάρχει μόνον στὴν Ἑλλάδα, γι' αὐτὸ λέμε «Ὑπουργεῖο Παιδείας» καὶ ὄχι «Ὑπουργεῖο Ἐκπαιδεύσεως», ὅπως λέγουν οἱ ξένοι, οἱ ὁποῖοι ἔχουν μόνο τὸν ὅρο «Education».

Αὐτὴ ἡ ποιοτικὴ διαφορὰ δὲν ἔχει γίνει ἀντιληπτὴ ἀπὸ τοὺς ἁρμοδίους, οἱ ὁποῖοι κατευθύνουν τὰ πράγματα μὲ βάσι ξένα πρότυπα πρὸς τὴν «διαπολιτισμικὴ» ἐκπαίδευσι, ἀπεμπολῶντας τὴν Ἑλληνικὴ Παιδεία καὶ Ἀγωγή. Τοῦτο ὅμως ἀποβαίνει ἀφ' ἑνὸς εἰς βάρος τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας, τῶν ἑλληνόπουλων, ἀφ' ἑτέρου στερεῖ καὶ ἀπὸ τοὺς ἀλλοδαποὺς μαθητὲς τὴν δυνατότητα τῆς μορφώσεως τοῦ «Ἕλληνος Ἀνθρώπου», τοῦ «καλοῦ κἀγαθοῦ πολίτη», ποὺ ἀποβλέπει σὲ μιὰ ἰδανικὴ κοινωνία μὲ Ἀρετές, μὲ κλασικὲς Ἀξίες καὶ Ἀρχές, μὲ παναθρώπινα Ἰδανικά.

Ὁ ἐκπαιδευτικὸς ἔχει ἐπιφορτισθῆ ἀπὸ τὴν κοινωνία καὶ ἀπὸ τὴν πολιτεία μὲ τὴν εὐθύνη τῆς ἀγωγῆς καὶ τῆς μαθήσεως, καθὼς καὶ τῆς κοινωνικοποιήσεως τῆς νέας γενιᾶς. Τὸ πλαίσιο τῆς ἐκπαιδεύσεως καθορίζεται ἀπὸ τὸ Σύνταγμα, καθὼς καὶ ἀπὸ τοὺς γενικοὺς καὶ εἰδικοὺς σκοπούς, ποὺ διαμορφώνει ἡ Πολιτεία. Ὁ ἐκπαιδευτικὸς προσφέρει στοὺς μαθητές του ἕνα συγκεκριμένο σύστημα γνώσεων καὶ ταυτοχρόνως τοὺς βοηθάει νὰ οἰκειοποιηθοῦν τὶς κοινωνικὲς καὶ πολιτισμικὲς ἀξίες, ποὺ ἡ κοινωνία θεωρεῖ ἀπαραίτητες γιὰ τὴν συνοχή της καὶ τὴν συνέχειά της.

Ἡ ἑλληνικὴ κοινωνία εἶναι ἀνέκαθεν γνησίως ἐθνική, ἀλλὰ ὁ εἰδοποιὸς αὐτὸς ὅρος ἀφαιρέθηκε τὸ 2009 τεχνηέντως ἀπὸ τοὺς «παγκοσμιοποιημένους» ἡγέτες «μας». Ἀπαλείφοντας π.χ. τὸν προσδιορισμὸ «Ἐθνικῆς» στὸ Ὑπ. Παιδείας νομίζουν ὅτι ἀποεθνοποίησαν τὴν Παιδεία, ἀλλὰ ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ ἱστορία τοὺς ἐκδικεῖται, παρ' ὅλη τὴν συστηματικὴ ἀποδόμησι ποὺ ἐπέβαλαν. Ὅσοι γνωρίζουμε εἰς βάθος τὴν ὑπόθεσιν τῆς Παιδείας ἀντιστεκόμεθα. Γράφοντας σὲ «πολυτονικὸ» π.χ. γραφικὸ περιβάλλον (μὲ τὴν ἱστορικὴ ὀρθογραφία καὶ γραμματική), κινητοποιοῦμε πολυπλοκώτερες ἐγκεφαλικὲς συνάψεις καὶ λειτουργίες, ἐπιτυγχάνουμε αὐξημένη ταχύτητα ἐπεξεργασίας, ἀναπτύσσουμε ὀπτικοαντιληπτικὲς καὶ λεκτικὲς ἱκανότητες (πρόκειται γιὰ ἀνώτερο software).

    Ὁ ρόλος τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ εἶναι πολυσύνθετος. Εἶναι δημόσιος ὑπάλληλος, εἰδικὸς ἐπιστήμων, παιδαγωγός, κοινωνικὸς λειτουργός, ὀφείλει δὲ νὰ εἶναι τὸ πρότυπο γιὰ τοὺς μαθητές του. Πρὸς τοῦτο εἶναι ἀναγκαία τόσο ἡ ἄρτια παιδαγωγικὴ κατάρτισις, ὅσο καὶ ἡ ἐπαρκὴς διδακτικὴ ἐμπειρία. Ὁ ἐκπαιδευτικὸς ὀφείλει νὰ ἀναζητῇ συνεχῶς τρόπους γιὰ νὰ γνωρίσῃ τὰ ἀτομικὰ χαρακτηριστικὰ τοῦ κάθε μαθητή, γιὰ νὰ τὸν προσεγγίσῃ περισσότερο καὶ νὰ ἀνταποκριθῇ καλύτερα στὶς προσδοκίες καὶ τὶς ἀνάγκες του. Ἡ καλλιέργεια καὶ ἀνάπτυξις διαπροσωπικῶν σχέσεων προϋποθέτουν τὴν προσωπικὴ ἐπαφὴ καὶ τὴν συναισθηματικὴ καὶ ψυχικὴ ἐπικοινωνία μεταξὺ δασκάλου καὶ μαθητή.

Οἱ καλὲς σχέσεις μεταξὺ δασκάλων καὶ μαθητῶν ἔχουν πολλαπλὲς θετικὲς ἐπιδράσεις στὴν προσωπικὴ καὶ ἀκαδημαϊκὴ ἀνάπτυξι τῶν μαθητῶν, στὴν προσαρμοστικότητά τους καὶ στὶς ἐπιδόσεις τους, στὴν παρότρυνσι καὶ στὴν αὐτοεκτίμησί τους. Ἐπιπροσθέτως ἐπηρεάζουν εὐμενῶς καὶ τὶς σχέσεις τους μὲ τοὺς συμμαθητές τους καὶ ἀποτελοῦν σημαντικὸ παράγοντα διαμορφώσεως θετικοῦ κλίματος στὴν σχολικὴ τάξι καὶ στὴν συνοχή της.

Ἡ ποιότητα τῆς σχέσεως δασκάλου καὶ μαθητή εἶναι πιὸ σημαντικὴ ἀπὸ τὸ τὶ διδάσκει ὁ δάσκαλος, πῶς τὸ διδάσκει ἤ σὲ ποιὸν προσπαθεῖ νὰ τὸ διδάξῃ. Ἡ συμπεριφορὰ τοῦ μαθητή ἀπέναντι στὸν δάσκαλό του καὶ ἀκολούθως ἀπέναντι στὴν διδακτική-μαθησιακὴ διαδικασία προσδιορίζεται σὲ σημαντικὸ βαθμὸ ἀπὸ τὶς προσδοκίες τοῦ δασκάλου. Οἱ προσδοκίες τοῦ δασκάλου εὐαισθητοποιοῦν καὶ ἐνισχύουν συνήθως τὸν μαθητὴ καὶ τὸν κάνουν ἱκανὸ νὰ ἀνταποκριθῇ θετικά.

Ἔχει ἰδιαίτερη σημασία ἡ ἄποψις τοῦ μαθητή γιὰ τὸν δάσκαλό του. Οἱ προσδοκίες τῶν μαθητῶν ἐνισχύονται μὲ τὴν ἀνάπτυξι σχέσεων ἐμπιστοσύνης, ποὺ εἶναι βασικὴ προϋπόθεσις γιὰ στενὴ καὶ οὐσιαστικὴ συνεργασία. Ὁ δάσκαλος ὀφείλει νὰ πείσῃ τοὺς μαθητές του, ὅτι ἐνεργεῖ γιὰ τὸ δικό τους συμφέρον, νὰ τοὺς πείσῃ ὅτι ἀπολαμβάνουν τῆς ἐμπιστοσύνης του, τῆς ἐκτιμήσεως, τοῦ σεβασμοῦ του, καὶ ὅτι θὰ ἀντιμετωπίζωνται πάντοτε ἔντιμα, μὲ κατανόησι καὶ συμπάθεια.

Οἱ σχέσεις ποὺ διαμορφώνονται τοιουτοτρόπως, ἀσκοῦν θετικὴ ψυχολογικὴ ἐπίδρασι στὸν μαθητὴ καὶ συντελοῦν ἀποφασιστικὰ στὴν αὔξησι τῆς σχολικῆς ἐπιδόσεως. Ἡ εἰλικρινὴς «συνάντησις» τοῦ μαθητὴ μὲ τὸν ἐκπαιδευτικὸ ἀποδεικνύεται καθοριστικὴ γιὰ τὴν γενικώτερη πορεία τῆς ζωῆς του, ἔτσι ὥστε ὁ μαθητὴς νὰ τὸν ἀναγνωρίζη παντοτινὰ καὶ ἀβίαστα ὡς «δάσκαλό» του.

Ἡ εἰλικρινὴς παιδαγωγικὴ σχέσις στηρίζεται στὴν ἀμοιβαία ἀγάπη καὶ σεβασμό, στὴν διάθεσι καὶ προθυμία τοῦ δασκάλου νὰ προσφέρῃ κάθε δυνατὴ βοήθεια στὸ ἀναπτυσσόμενο ἄτομο γιὰ τὴν ὁλόπλευρη σωματική, συναισθηματική, πνευματικὴ καὶ κοινωνική του ἀνάπτυξι. Τοῦτο χαρακτηρίζεται ὡς «παιδαγωγικὸς ἔρωτας», σύμφωνα μὲ τὴν Πλατωνικὴ ἀντίληψι. «Τὰ παιδιά», λέει ὁ Pestalozzi, «ἔπρεπε νὰ γνωρίζουν κάθε μέρα καὶ κάθε στιγμή, ὅτι ἡ καρδιά μου ἦταν δοσμένη σ' αὐτά, ὅτι ἡ εὐτυχία τους ἦταν καὶ δική μου εὐτυχία, οἱ χαρές τους χαρές μου, ὅτι τὰ δάκρυά τους προκαλοῦσαν τὰ δικά μου δάκρυα καὶ τὸ γέλιο τους τὸ γέλιο μου».

    Τὸ σχολεῖο ὀφείλει νὰ προσπαθῇ νὰ ἐναρμονίζῃ τὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις πρὸς αὐτὲς ποὺ βιώνει τὸ παιδὶ στὸ οἰκογενειακό του περιβάλλον. Στὴν σύγχρονη ὀλιγομελῆ οἰκογένεια κυριαρχοῦν προσωπικὲς καὶ ἔντονα συναισθηματικὲς σχέσεις. Ἡ ἀξιοποίησις τοῦ κοινοῦ στοιχείου ἀνάμεσα στὸν ρόλο τῶν γονέων καὶ στὸν ρόλο τῶν ἐκπαιδευτικῶν, ποὺ συνίσταται στὴν σχέσι Ἀγωγῆς ποὺ ἔχουν ἀμφότεροι μὲ τὸ παιδί, μπορεῖ νὰ φέρῃ πιὸ κοντὰ τὸ σχολεῖο μὲ τὴν οἰκογένεια, διευκολύνοντας ἰδιαιτέρως τὶς σχέσεις ἐκπαιδευτικῶν καὶ μαθητῶν.

Τὸ μνημειῶδες ἔργο τοῦ Γερμανοῦ Φιλολόγου Werner Jaeger «Παιδεία», ἔργο ἐξ ὁλοκλήρου ἀφιερωμένο στὴν ἀγωγὴ τοῦ Ἕλληνος ἀνθρώπου, ἀναφέρει ὅτι Παιδεία δὲν εἶναι ἕνα ἁπλὸ σύνολο ἀφηρημένων ἰδεῶν, ἀλλὰ αὐτὴ αὕτη ἡ Ἑλληνικὴ Ἱστορία. Ἐξ αὐτοῦ ἀντλοῦμε τὰ ἑξῆς: «Ὁ Ἕλλην ἄνθρωπος ἐχάραξε ὡς σκοπόν, ὑπὸ τὸν ὁποῖον ἔτασσε ἑαυτὸν καὶ τὴν ζωήν του, τὴν Μόρφωσιν ἑνὸς ἀνωτέρου ἀνθρώπου. Ἡ ἰδέα τῆς Ἀγωγῆς τοῦ ἐφάνη ἀντιπροσωπευτικὴ διὰ τὸ νόημα κάθε ἀνθρωπίνου Ἀγῶνος. Καὶ μὲ τὴν μορφὴν τῆς Παιδείας μετέδωσαν οἱ Ἕλληνες τὴν συνολικὴν πνευματικὴ δημιουργία των, ὡς κληρονομίαν εἰς τοὺς ὑπολοίπους λαούς».

«Ἡ Ἑλληνικὴ Ἀγωγὴ δὲν εἶναι ἕνα σύνολον ἰδιωτικῶν τεχνῶν καὶ καθιδρυμάτων, τῶν ὁποίων τελικὸν σκοπὸν συνιστᾶ ἡ αὐτάρκης τελειοποίησις τοῦ ἀτόμου. Ἡ πνευματικὴ ἀρχὴ τῶν Ἑλλήνων δὲν εἶναι ἡ ἀτομοκρατία, ἀλλ' ὁ ἀνθρωπισμός. Ὁ ἀνθρωπισμὸς τοῦ μέλλοντος ὀφείλει κατ' οὐσίαν νὰ εἶναι προσανατολισμένος πρὸς τὸ θεμελιῶδες γεγονὸς πάσης ἑλληνικῆς παιδαγωγίας».

«Ἡ ἑλληνικὴ τριὰς τοῦ Ποιητοῦ, τοῦ Πολιτικοῦ καὶ τοῦ Σοφοῦ ἐνσαρκώνει τὴν ὑψίστην ἡγεσίαν τοῦ ἔθνους. Ἡ Ἀγωγή, κάτι τόσον καθολικὸν καὶ φυσικῶς ἀναγκαῖον εἰς τοὺς Ἕλληνας, ἐν μέρει μὲν διατυποῦται ὑπὸ τὴν μορφὴν ἐντολῶν, ὡς: τίμα τὸν πατέρα καὶ τὴν μητέρα, σέβου τὸν ξένον, πλούτει ἀδόλως. Ἐν μέρει συνίσταται εἰς παραδείγματα ἐξωτερικῆς κοσμιότητος καὶ εὐπρεπείας. Ἐν μέρει τέλος εἰς τὴν ἀνακοίνωσιν ἐπαγγελματικῶν γνώσεων καὶ δεξιοτήτων, τὸ σύνολον τῶν ὁποίων ὁ Ἕλλην δηλοῖ διὰ τῆς λέξεως Τέχνη».

«Ἡ μόρφωσις δὲν εἶναι δυνατὴ ἄνευ τῆς νοερᾶς εἰκόνος τοῦ ἰδανικοῦ ἀνθρώπου. Μόρφωσις ἐκδηλοῦται εἰς τὸν ἄνθρωπον ὡς ὁλότητα, τόσον εἰς τοὺς ἐξωτερικούς του τρόπους συμπεριφορᾶς, ὅσον καὶ εἰς τὴν ἐσωτερικήν του στάσιν. Ἀμφότερα εἶναι προϊὸν εὐσυνειδήτου καλλιεργείας». Μιλᾶμε γιὰ τὸν καλὸ κἀγαθὸ πολίτη.

    Οἱ διαπροσωπικὲς σχέσεις δασκάλου καὶ μαθητὴ ἀσκοῦν καταλυτικὴ ἐπίδρασι στὴν διαμόρφωσι παιδαγωγικοῦ κλίματος στὸν χῶρο τοῦ σχολείου. Οἱ μαθητὲς καὶ ὁ δάσκαλος, μὲ τὶς συναισθηματικές τους ἰδιαιτερότητες, ἡ αἴθουσα διδασκαλίας καὶ τὸ διδακτήριο, ὁ ἐξωτερικὸς ἀκόμη χῶρος τοῦ σχολείου, ἡ αὐλὴ καὶ ὁ κῆπος, διαμορφώνουν τὴν ἰδιαίτερη παιδαγωγικὴ ἀτμόσφαιρα, μέσα στὴν ὁποία λαμβάνει χώρα ἡ Ἀγωγὴ καὶ ἡ Μάθησις. Ὅσο πιὸ εὐχάριστη εἶναι ἡ παιδαγωγικὴ ἀτμόσφαιρα, τόσο πιὸ ἀποτελεσματικὴ εἶναι καὶ ἡ παιδαγωγικὴ διαδικασία. Στόχος μας πρέπει νὰ εἶναι, νὰ μετατρέψουμε τὸ σχολεῖο σὲ χῶρο ἀγάπης, χαρᾶς καὶ συνεργασίας.